Արամ Պաչյանի «Եթե սա գրող է» արձակ ժողովածուն հիմնականում ներառում է էսսեներ, պատմվածքներ, ելույթներ, գրախոսականներ, հոդվածներ՝ գրված վերջին տարիների ընթացքում։ Ժողովածուում ներառված են ելույթներ, հոդվածներ, գրախոսականներ, պատմվածքներ և էսսեներ։ Կենտրոնական թեմաներն են պատերազմը, համաճարակը և, իհարկե, Երևանը։
Վարդան Դանիելյանի «Դոկումենտալ պոեզիա»-ն մի ամբողջ սերնդի կենսափուլ ամփոփող ժամանակի, կարելի է ասել՝ գաղջահայաստանի պոետիկ փաստավավերագրումն է՝ տրամադրությամբ դառը, բայց սուր հումորով ու ինքնահեգնանքով, սովետ–հետսովետական կարոտախտ արթնացնող շերտերով, լեզվով ու պատումով: Բայց եւ անհայտ է մնում, թե դոկումենտալ կինոյի սցենարի ու պոեզիայի միջժանրային սինթեզով ստեղծված այս տեքստերն իբրեւ հեղինակի վրիպած ֆիլմեր են գոյացել, թե իբրեւ վավերագրված բանաստեղծություններ:
«Սայաթ-Նովայի ստեղծագործությունը» աշխատությունն ընդգրկում է Սայաթ-Նովայի եռալեզու ժառանգության գրականագիտական համակողմանի քննությունը: Հայ միջնադարյան բանաստեղծության հենքի վրա, առանձին գլուխներով, դիտարկված են աշուղ-բանաստեղծի երգերի բանահյուսական և գրական ակունքները, նրա ստեղծագործության մեծագույն և լավագույն մասը կազմող սիրերգության բնույթն ու առանձնահատկությունները, ինչպես նաև այլ մոտիվներ արծարծող խաղերը: Ըստ սայաթնովայագետ Մ. Հասրաթյանի, սայաթնովյան երգերի անմահության, «մեր զգացումների վրա մշտական ներազդող ուժի» առաջնային պատճառն այդ երգերի «ճշմարտացիությունն է, անկեղծությունը և պարզությունը, արտահայտած պատկերավոր, կենդանի խոսքի ռիթմիկ, ներդաշնակ կազմակերպումով… Նրա խաղերի անբռնազբոսիկ սիմֆոնիան նոր էջ բացեց հայկական բանաստեղծության մեջ»: Վերը շարադրվածն ապացույց է Վ. Բրյուսովի այն խոսքերի, թե՝ «Այնպիսի բանաստեղծներով, ինչպես Սայաթ-Նովան է, կարող է և պետք...
1967 թվականի սեպտեմբերի 5-ին՝ երեքշաբթի, ժամացույցը կանգ առավ 13:30 րոպեի վրա. Մարիո Վարգաս Լյոսայի և Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի միջև երկխոսությունը սկսվեց, բայց նախատեսվածից ավելի երկար տևեց, և քանի որ թեման սպառված չէր, որոշեցին ավարտին հասցնել երկրորդ հանդիպմանը՝ երկու օր անց: «Ես գրում եմ, որպեսզի իմ ընկերներն ինձ ավելի շատ սիրեն»,- ասում է Մարկեսը: Այսինքն՝ գրում ենք, որպեսզի մեզ ավելի քիչ մենակ զգանք և շատ ընկերներ ունենանք: Որպեսզի կարողանանք խոսել այն ամենի մասին, որոնց մասին, երբ բարձրաձայնում ենք, այլևս առաջվանը չեն:
«Չարենց․Երեք ուսումնասիրություն» ժողովածուն ընդգրկում է տարբեր տարիներին գրված երեք ուսումնասիրություն՝ նվիրված Եղիշե Չարենցի ստեղծագործության տարբեր շրջանների և խնդիրների հետազոտությանը։ Նվիրվում է Եղիշե Չարենցի ծննդյան 125-ամյակին:
Տողատակերը կարդալու վառ ու հետաքրքրաշարժ ուղեցույց։ Թոմաս Ֆոսթերի դասական ձեռնարկի՝ մանրակրկիտ վերանայված և թարմացված այս հրատարակությունը վառ ու հետաքրքիր ուղեցույց է գրականության ու գեղարվեստականության հիմքերի վերաբերյալ, այդ թվում՝ սիմվոլների, թեմաների և կոնտեքստի։ Այն ցույց է տալիս, թե ինչպես ամենօրյա ընթերցանությունը դարձնել ավելի հաճելի և օգտակար։ Թեպետ գրքերը հիմնականում հաճույքով ընթերցվում են սյուժեի համար, դրանց տեքստերում հաճախ ավելի խոր գրական իմաստ է ամփոփվում։ «Ինչպես ընթերցել գրականություն պրոֆեսորի պես» գիրքն օգնում է մեզ բացահայտելու այդ թաքնված ճշմարտությունները՝ գրականությանը նայելով գերպրոֆեսիոնալ ընթերցողի՝ համալսարանական դասախոսի աչքերով։ Ի՞նչ է նշանակում, երբ գրական հերոսը միայնակ քայլում է փոշոտ արահետով։ Երբ խմիչք է փոխանցում իր ուղեկցին։ Երբ...
Антология «Армянская историческая проза и поэзия (V-VII вв.)» впервые представляет в одном томе лучшие произведения армянской исторической прозы и поэзии на русском языке, это делает ее изданием международного значения. Названная книга – весьма удавшаяся инициатива Наиры Сейранян по осуществлению проекта Валерия Брюсова 1917 г. относительно издания сборника «Айастан». «Армянская историческая проза и поэзия (V-VII вв.)» անթոլոգիան առաջին անգամ մեկ հատորում ներկայացնում է հայ պատմական արձակի և պոեզիայի լավագույն ստեղծագործությունները ռուսերենով, ինչն այն դարձնում է միջազգային կարևորության հրատարակություն: Գիրքը Նաիրա Սեյրանյանի հաջող նախաձեռնությունն է` Վալերի Բրյուսովի 1917 թվականի նախագծի` «Հայաստան» ժողովածուի հրատարակման վերաբերյալ:
«Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան» երկի խորհրդաբանական ընկալումները». Վահրամ Լալայանը ղեկավարում էր Ստեփանակերտի «Գրիգոր Նարեկացի» համալսարանի պատմության ամբիոնը, որը կոչվել է նրա անունով։
«Եղիշե Չարենցը և եվրոպական գրական ավանդույթները» գիրքը տպագրվել է Եղիշե Չարենցի 125-ամյա հոբելյանին ընդառաջ։ Նվիրված է Չարենցի ստեղծագործության մեջ եվրոպական գրական ավանդույթի ներկայությանը՝ միստիցիզմից մինչև սիմվոլիզմ, ապագայապաշտությունից մինչև էքսպրեսիոնիզմ, ուտոպիզմից մինչև նորդասականություն և վերադարձ դեպի միստիկան։ Հատուկ անդրադարձ է արված եվրոպական մշակութային դաշտ ներթափանցած բուդդիստական վարդապետության հետ Չարենցի առնչություններին։
«Զուգահեռ ընթերցումներ» գրքում հավաքված են հեղինակի՝ տարբեր տարիներին գրական մամուլում հրապարակված ուսումնասիրություններն ու հոդվածները՝ նվիրված գրականության տարբեր շրջափուլերին ու խնդիրներին:
«Գրական Ասուլիսներ. Կ. Պոլիս, 1913, Ա – Զ» ժողովածուն մեկտեղում է 1913 թվականի ընթացքում Կ. Պոլսի Էսայան սանուց միության կողմից կազմակերպված 6 գրական ասուլիսների նյութերը (նվիրված՝ Լեւոն Շանթին, Գրիգոր Զոհրապին, Դանիել Վարուժանին, Ռուբեն Զարդարյանին, Հովհաննես Սեթյանին եւ Սիամանթոյին)՝ անհրաժեշտ ծանոթագրություններով եւ ցանկերով:
«Խոսքի տարածություն» գրքում ի մի են հավաքված Արքմենիկ Նիկողոսյանի` տարբեր տարիներին գիտաժողովներին ներկյացված և գրական մամուլում տպագրված հոդվածները: Հասցեագրված է գրականագետներին, բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողներին և ընդհանրապես գրականությամբ հետաքրքրվողներին: Գիրքը հրատարակության է երաշխավորել ՀՀ ԳԱԱ Մանուկ Աբեղյանի անվ. գրականութայան ինստիտուտի գիտական խորհուրդը:
«Կրկին Պարոնյանի հետ» մենագրությունը նվիրված է Հակոբ Պարոնյանի (1843-1891) կյանքի և ստեղծագործության հանգուցային մի շարք խնդիրների ուսումնասիրությանը: Նորահայտ բազմաթիվ փաստերի համակողմանի քննությամբ բացահայտվում են հանճարեղ երգիծաբանի գլուխգործոց երկերի ստեղծագործական պատմությունը, կառուցվածքային առանձնահատկությունները, գրական աղերսներն ու գեղարվեստական հատկանիշները, նաև գեղագիտական արժեքաբանությունը: Նախատեսված է գրականագետների, գրականության տեսաբանների, բանասերների և ընդհանրապես հայ գրականությամբ ու երգիծաբանությամբ հետաքրքրվող ընթերցողների համար:
«Հակոբ Մեղապարտօ գործում համառոտ եւ ամփոփ ձևով ներկայացվում է Հակոբ Մեղապարտի կյանքն ու գործունեությունը եւ հրատարակված հինգ գրքերը թեմատիկ-բովանդակային քննությամբ՝ ըստ նրանց տպագրության՝ իրար հաջորդելու այն ընթացքի, որն այս հրատարակությունների գրքագիտական քննությամբ սահմանել է Ռաֆայել Իշխանյանը:
Ժողավածուն ներառում է անվանի գրականագետ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Գրիգոր Հակոբյանի (1958-2005)` հետանկախության շրջանի հայաստանյան և սփյուռքի գրականությանն ու գրողներին նվիրված գրախոսությունները, հոդվածներն ու ուսումնասիրությունները: Գիրքը հրատարակվում է Գրիգոր Հակոբյանի ծննդյան 60-ամյակի կապակցությամբ:
««Սասնա ծռեր» էպոսի պոետիկան» մենագրության մեջ քննվում են հայկական էպոսի պատմության, հայոց էպիկական ժառանգության ու աշխարհի էպոսների մեջ գրված տեղի և գեղարվեստական առանձնահատկությունների խնդիրներ: Գիրքը հասցեագրված է «Սասնա ծռերի» ընթերցումների, հայկական գեղարվեստական խոսքով հետաքրքրվողներին, ուսումնասիրողներին:
«Բնագիր և մեկնությունը», 2013 թվականին «Անտարես» հրատարակչության հրատարակած Վաչե Եփրեմյանի մենագրությունն է։ Հրատարակության է պատրաստել Ավագ Եփրեմյանը, խմբագիր՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան։ Հայոց գրաբանական ներքին ժամանակ/իրականության տևողությունը բացահայտելու, հեղինակային ու անհեղինակ բնագրերը միասնական համակարգի մեջ ներառելու նպատակով «Բնագիր և մեկնություն» աշխատության մեջ շրջանառված սկզբունքների, ըմբռնումների, վերծանման-ընթերցման եղանակների ու կարգերի շնորհիվ ոչ միայն վերարժևորվում են առանձին բնագրերը՝ որպես գրամշակութաբանական ինքնատիպ համակարգեր, այլև գրականության մի որոշակի ընթացք ինքն է ներկայանում ամբողջական էակարգի ձևաբանությամբ և հեռանալով կաղապարային գնահատումների իներցիայից՝ հայտնվում ենթաբնագրային-ենթիմաստային վերակառուցումների ու «վերագրառումների» առանձնահատուկ միջավայրում, որտեղ անակնկալ լուսավորվում են նախկինում ուշադրությունից վրիպած անկյուններ: «Բնագիր և մեկնություն» գրքի բովանդակությունը՝ Մշակութակերպ, ենթատեքստ, նշանակարգ. մշակութաբանական մեկնություններ Նախաբան...
«Վարդի անունը» վեպի հրատարակումից երեք տարի անց՝ 1983-ին, Ումբերտո Էկոն, ի պատասխան ընթերցողներից ստացած նամակների, լույս ընծայեց «Գրառումներ «Վարդի անվան» էջերին» գիրքը՝ հեգնոտ պարադոքսալիստի խիստ բովանդակալից մի ուղեցույց, որը երևան բերելով նորօրյա ալքիմիկոսի խոհանոցը, ոչ միայն պարզաբանում է մեծ արձագանք գտած ստեղծագործության հայեցակարգային կողմերը, այլև ձևակերպում պոստմոդեռնիստական վեպի և ընդհանրապես պոստմոդեռնիզմի էական առանձնահատկությունները: Էկոյի գեղարվեստական գլուխգործոցը համալրող այս գիրքն իր հերթին էսսեագրության գլուխգործոցի համբավ է վաստակել և թարգմանվել տասնյակ լեզուներով:2490
«Ես համաձայն չեմ այն կարծիքի հետ, որ «1984»-ը ապագ չունեցող, միայն և մահացող մարդու տխրության ճիչն է: Ես ուզում եմ հասկանալ՝ ինչ էր նա մտծում և ինչպես ծնվեցին այդ մտքերն իր գլխում»: Դորիան Լինսկի Բրիտանացի լրագրող և գրող Դորիան Լինսկին շատ մանրակրկտորեն քննարկում է XX դարի կարևորագույն գրքերից մեկը: «1984»-ը դարձավ Ջորջ Օրուելի ստեղծագործական գագաթնակետը: Այն վաճառվեց միլիոնավոր տպաքանակով և մինչ օր մնում է արդիական և քննարկվող: Լինսին հսկայական աշխատանք է կատարել գիրքն ավելի բացահայտելու ուղղությամբ՝ օգտվելով դրա համար այլ արխիվային նյութերից: Եթե Ձեզ իսկապես հետաքրքրում է «1984»-ի առեղծվածը, ապա այս գիրքը Ձեզ համար է:
Սույն հատորում առաջին անգամ ի մի են հավաքված և ընթերցողին են ներկայացվում Գուրգեն մահարու գրախոսականները, թատերախոսականներ, կինոխոսականներ, որոնց մեջ քիչ չեն նաև անտիպները: Գրված լինելով գրական- հասարակական կյանքի տարբեր պայմաններում՝ 1917-1936 և 1954-1969 թվականներին, դրանք կազմում են հազվագյուտ մի ամբողջություն, քանի որ գրողը հեռու է եղել անձնական հածիվներից և ղեկավարվել է հավատարմությամբ դեպի ճշմարիտ գրականությունը: Հատորն ուսանելի է գրողներին, գրականագետներին և ընթերցողական լայն շրջանակին՝ կողմնորոշվելու համար մեր երեկվա հոգևոր կյանքի այն հատվածում, որը կոչվել է խորհրդահայ գրականություն և գրականագիտություն:
Սույն հատորում առաջին անգամ ընթերցողին են ներկայացվում Գ. Մահարու գրական-մշակութային և հրապարակախոսական հոդվածները, որոնք սկիզբ են առնում որբանոցային տարիներից և կամավոր ու հարկադիր ընդմիջումներով ձգվում ավելի քան կես դար: Գրված լինելով հասարակական- քաղաքական կյանքի տարբեր իրադրություններում`Հայաստանի առաջին հանրապետության բազմակուսակցական մամուլում, ռապպական- «մարքսիստական» քննադատության կրակի տակ, խրուշչովյան «ձնհալի» թե բրեժնևյան ճահճացման տարիներին, դրանք կազմում են հազվագյուտ ամբողջություն, քանի որ հիմնված են գրական մնայուն չափանիշների և քաղաքացիական անսխալ կողմնորոշման վրա: Տասնամյակների պարբերական մամուլից հավաքված, տարբեր արխիվներում պահպանված անտիպ հոդվածներն օգնում են նորովի տեսնելու և գնահատելու գրողի ստեղծագործական կյանքի ևս մի կարևոր կողմը:
Գրքում ընդգրկվել են հիմնականում վերջին տարիներին լույս տեսած մահարիական հոդվածները և բանավիճային ելույթները, որոնք քիչ դեր չեն խաղացել գրողի «ապաշրջափակման», նրա գրական ժառանգության ամբողջական գնահատման և վերականգնման հարցում: Զգալի տեղ են գրավում անտիպները: Գրեթե ամբողջությամբ դուրս են մնացել խորհրդային տարիներին տպագրված հոդվածները: Չեն ընդգրկվել նաև առանձին հրատարակություններում և Երկերի լիակատար ժողովածուի հատորներում լույս տեսած հոդվածները:
«Պոեզիայի երկակի տեսողությունը» գրքի առաջին մասում ամփոփված է բանաստեղծ, գրականագետ, թարգմանիչ Հենրիկ Էդոյանի՝ 2019–2020 թթ. գրված «Մտադրությունը և արդյունքը» ծավալուն էսսեն՝ արվեստի ու իրականության հարաբերության, արվեստի ծագման նպատակի ու նշանակության մասին։ Գրքի երկրորդ մասում ընդգրկված հոդվածները՝ նվիրված հայ ու համաշխարհային գրականության զարգացման տարբեր շրջանների ու գործերի՝ սկսած անտիկ գրականությունից ու «Վահագնի ծննդից», ներառելով արևմտահայ բանաստեղծների՝ Պ. Դուրյանի, Մ. Մեծարենցի, Դ. Վարուժանի ստեղծագործությունները, ապա նաև Ս. Չիլոյանի ու Հ. Մովսեսի պոեզիան, առաջին տեսական մասի յուրօրինակ իրացումներն են։
