«Աուրա» վիպակը գրվել է 1961 թվականին, լույս տեսել 1962-ին: Համարվում է լատինաամերիկյան բումի և համաշխարհային գրականության ամենանշանակալի և ամենաշատ ընթերցվող գործերից մեկը:
Մի շատ ծեր տղամարդ, որը պրոֆեսիոնալ լրագրող է, երբեք չի ցանկացել լուրջ հարաբերություններ ստեղծել կանանց հետ: Նա միշտ նախընտրել է գումար վճարել սեքսի համար: Իր իննսունամյակի կապակցությամբ ծերունին մի ցանկություն ունի՝ գիշերն անցկացնել երիտասարդ օրիորդի հետ: Արդյունքում, իր համար անսպասելի, ծերունազարդ լրագրողը սիրահարվում է աղջկան: Նա ժամանակ է անցկացնում, հետևելով, թե ինչպես է աղջնակը քնում, և վերհիշում է իր անցյալն ու պոռնիկներին… Կոլումբացի գրող, գրականության բնագավառում 1982 թվականին Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր, «Մոգական ռեալիզմ» գեղարվեստական ուղղության ներկայացուցիչ Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի վիպակն է: Հրապարակվել է 2004 թվականին իսպաներենով: 1985 թվականից հետո, շուրջ քսանամյա դադարից հետո այս գիրքը դարձավ գրողի առաջին գեղարվեստական ստեղծագործությունը...
Ուկրաինացի երիտասարդ գրողի այս գրքում զետեղված երեք վիպակները՝ հասնում են մի կետի, որից անդին դիմագծերով անվերջությանը նմանվող դատարկությունն է: Այն, ինչ արարչագործվել է, ապագա չունի: Եվ եթե փորձում ես մտնել դրա մեջ՝ պատմությունը ավարտվում է: Այնուհանդերձ, վերադարձի հնարավորությունից պետք է օգտվել: Այս գիրքը գալիս է մեզ պատմելու հենց այդ վերադարձի առասպելը:
«Սպիտակ ժանիք» վիպակն առաջին անգամ տպագրվել է «Աութինգ մեգեզին» հանդեսում՝ 1904 թվականի հունվար-նոյեմբեր ամիսներին, ապա հրատարակվել է Նյու Յորքում: Իրադարձությունները տեղի են ունենում Ալյասկայում, ոսկու տենդի ժամանակներում: Վիպակի հերոսը ընտելացված գայլն է, որին անվանում են Սպիտակ Ժանիք՝ սպիտակափայլ ժանիքներ ունենալու համար: Պատմության հիմնական մասը կազմված է գայլի խոհերի, պատկերացումների եւ ընկալումների տեսանկյունով: Մյուս կողմից՝ ներկայացվում են հեռավոր հյուսիսում բնակվող դաժանացած մարդու վերաբերմունքն ու հարաբերությունները աշխարհը հասկանալ ցանկացող կենդանու հետ:
Վիպակ՝ առասպել դարձած Քինգ անունով շան, երկաթե վարագույրի ներսում ապրող մարդկանց և նրանց մաքառումների մասին: Գիրքն ընթերցվում է մեկ շնչով: Դինամիկ զարգացող սյուժեն հագեցած է անպաճույճ ոճով, իսկ իրապատումն անցյալի անկորնչելի արձագանքն է:
«Նամակ պատանդին» և «Փոքրիկ իշխանը» ստեղծագործությունները գրվել են նույն ժամանակահատվածում՝ 1940-1943 թվականներին, երբ սրտի կսկիծով լքելով օկուպացված Ֆրանսիան՝ Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերին ժամանակավոր ապաստան էր գտել Միացյալ Նահանգներում: Երկու գործերում էլ ուղղակի և անուղղակի կերպով հիշատակվում է նրա մտերիմ ընկեր, ֆրանսիացի գրող Լեոն Վերթը: Վերջինս իր հրեական ծագման պատճառով 1940 թվականից ի վեր թաքնվում էր Ժյուրայում՝ ֆաշիստների հալածանքներից խուսանավելու համար: Նա է «Նամակ պատանդին» ստեղծագործության անանուն հասցեատերը, նրան է ձոնված «Փոքրիկ իշխանը»: «Նամակ պատանդին» գործը, որում զգալի են աքսորի կեղեքող մենությունն ու հայրենիքի ճակատագրի մասին խորհելու ներքին անհրաժեշտությունը, լույս է տեսնում 1943-ին հեղինակային հրատարակությամբ: Նույն թվականին ամերիկյան «Reynal § Hitchcock» հրատարակչությունը...
Արթուր Միկոյանի հակումը փիլիսոփայական արձակն է: Իսկ այն անբաժան է միֆական տարրերից: Վիպակի հերոսը՝ Դանիել Զինգերը պատանեկան հասակից տառապում էր փրկչական բարդույթով, ձգտում գիտական հայտնագործության միջոցով փոխել ընդհանուր կեցության ուղղությունը: Նրա գյուտը՝ անմահության դեղանյութի ստեղծումը, միջոց է՝ ցույց տալու գիտատեխնիկական առաջընթացի անկանխատեսելի հետևանքները մարդկության ճակատագրում: Արթուր Միկոյանը որոշակիորեն արձագանքում է կենսաբանական հեղափոխությունների և ատոմային պատերազմների բանդագուշանքին, ապագա քաղաքակրթության ծնած քաոսի հեռանկարին: Գիտատեխնիկական մեծ գյուտը, այսպիսով, պատճառ է դառնում կեցության վիթխարի խեղումների ու համընդհանուր անդիմության: Անհոգի ծնունդների ժամանակաշրջանի վրա տարածվում է բորենիների ոռնոցը, որը վիպակում փոխված է ծիծաղի: Վիպակի հերոսը կորցնում է դեմքը, վերածվում հակահերոսի: Ողջ պատումի ընթացքում հեղինակը ցույց...
«Ռազմական օդաչու» վիպակն առաջին անգամ լույս է տեսել 1942 թվականին, Միացյալ Նահանգներում՝ «Թռիչք դեպի Առաս» վերնագրով՝ կայծակնային արագությամբ համաշխարհային հռչակ բերելով հեղինակին: Վիպակն ինքնակենսագրական է: Մահապարտ մի առաքելության պատմությունը, որ ներկայացվում է անձնակազմի օդաչուի՝ Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի հայացքով, դառնում է ֆրանսիացի մտավորականի, արվեստագետի, շարքային քաղաքացու ապրումների, խորհրդածությունների խտացումը Երկրորդ աշխարհամարտի համատեքստում: «Տարօրինակ պատերազմի» մասին բազմաձայնող աշխարհը մի պահ ստիպված էր լռել՝ ի տես անմիջական մասնակցի խոր, անհերքելիորեն ճշմարիտ վկայության:
Նելլի Շահնազարյանի՝ ընթերցողի դատին ներկայացվող վիպակը հարմար է գալիս ավետարանական «Հոգին է կենդանարար. մարմինը ոչ մի բան չի կարող անել» (Հովհաննես, Զ, 64) մտքին և այստեղից է ստացել իր անվանումը: «Լույս դառնա հոգին», – ասում ենք: Ուրեմն, «Մի բուռ լույսը» նույն «Հոգին է կենդանարար…»: Մարդկային դժվար ճակատագրի բացահայտում է վիպակը՝ իր կառուցվածքային յուրահատկություններով:
«Համաշխարհային գրականություն» մատենաշարի սույն հատորում անդրադարձել ենք ռուս մեծ գրող Ալեքսանդր Պուշկինի ստեղծագործություններին: Գրքում ընդգրկված է «Եվգենի Օնեգին» վիպակը, նաև Պուշկինի բանաստեղծություններից ընտրովի նմուշներ: «Եվգենի Օնեգին» չափածո վեպը ռուս իրականության ու հասարակաության բնորոշ պատկերն է: Վեպում պատկերված է պատմական կոնկրետ ժամանակաշրջան՝ ռուսական կյանքի պատկերը XIX դարի 10-ական թվականներից մինչև 20-ականների առաջին կեսը: Իրական են ներկայացված գավառական ազնվականության կյանքն ու բարքերը:
Արձակագիր Հովիկ Վարդումյանի վիպակը 1915 թվականի ցեղասպանությունից հրաշքով փրկված մի աղջնակի մասին է: «Այս դաժան, մարդկային առողջ բանականության համար աներևակայելի պատմությունը լսել եմ մի ծեր կնոջից: Այդ կինը պատմեց իր կյանքի պատմությունը և սպառնաց անիծել, եթե գրի չառնեմ: Երկու միլիոն եղեռնված հայերի ու այլ քրիստոնյաների վրեժի անտանելի բեռը դրեց իմ ուսերին, որ կարողանա անցնել երկու աշխարհների սահմանից այն կողմ: Եվ ես գրեցի նրա պատմությունը՝ հույսով, որ յուրաքանչյուր մարդ, ով կարդա, ինձ հետ կկիսի այդ ծանր բեռը: Այդպես հեշտ կլինի և՛ գրողի, և՛ ընթերցողի, և՛ երկու միլիոն եղեռնված անմեղ հայերի ու այլ քրիստոնյաների համար», – գրում է հեղինակը:
Էդուարդ Խաչիկյանի ժողովածուն ընդգրկում է հեղինակի վերջին շրջանի պատմվածքները և «Գրավաճառը» կիսաֆանտաստիկ-դետեկտիվ վիպակը, որն անդրադարձ է ենթադրյալ գալիքին և ապագայի կողմից առաջադրվող մարտահրավերներին: Սյուժեն ընթերցվում է մեծ հետաքրքրությամբ: Հեղինակն իր մտահոգություններն է կիսում ընթերցողի հետ՝ արժևորելով գիրքը, որ մեր օրերում մղվել է հետին պլան՝ տեղը «զիջելով» ամենակուլ համացանցին:
«Գիշերային թռիչք» վիպակն Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի երկրորդ արձակ ստեղծագործությունն է: Փոստային առաքումներ իրականացնող ավիաընկերության տնօրեն Ռիվիերն ու իր գործընկերները պայքարում են հանուն գիշերային թռիչքների, որոնք անիմանալի խիզախում են պահանջում օդաչուներից: Վիպակում պատկերված են կյանքի և մահվան սահմանեզրին կանգնած մարդու ապրումները, մահը ժխտող անխորտակ հույսը: «Գիշերային թռիչքը» դառնում է խորհրդածություն մարդկային կյանքի արժեքի և իմաստի շուրջ: Ռիվիերի նախատիպը «Աերոպոստալի» տնօրեն Դիդյե Դորան է, որ հայտնի էր իր անզիջում սկզբունքայնությամբ: Վիպակն առաջին անգամ լույս է տեսել 1931 թվականին Գալիմար հրատարակչությունում, նույն թվականին այն արժանացել է «Femina» գրական մրցանակին՝ համընդհանուր ճանաչում բերելով հեղինակին: «Գիշերային թռիչքը» երկու անգամ էկրանավորվել է (1933 և 1979 թվականներին):
Այս հատորում զետեղված են Ֆրանսիայի աշխարհահռչակ արձակագիր Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի «Գիշերային թռիչք», «Մարդկանց երկիր», «Ռազմական օդաչու», «Նամակ պատանդին», «Փոքրիկ Իշխանը» վիպակները՝ բնագրային թարգմանությամբ: Երկերի հաջորդականությունն ընտրված է ըստ ժամանակագրական կարգի:
«Իմ գրադարանը» մատենաշարով հրատարակվել է Վահան Թոթովենցի ստեղծագործությունների ժողովածուն: Այն ներառում է հեղինակի պատմվածքներն ու վիպակները, ինչպես նաև դիմանկարներ շարքը: Թոթովենցի գրական հարուստ ու բազմաժանր ժառանգությունն իր թեմատիկ ատաղձով և լեզվաոճական մակարդակով մի ուրույն գեղավեստական համակարգ է, որ ձևավորվել է արևմտյան, սփյուռքահայ, խորհրդահայ պայմաններում: «Իմ գրադարանը» մատենաշարի յուրաքանչյուր գրքում ներկայացված են հայ դասական գրողների լավագույն գործերը: Մատենաշարը հասցեագրված է դպրոցականներին, ուսանողներին, մեծահասակ ընթերցողներին և առհասարակ բոլոր նրանց, ովքեր սիրում են հայ գրականությունը:
Իմ գրադարանը» մատենաշարով լույս է տեսնում հայ գրող, հրապարակախոս Հրաչյա Քոչարի ստեղծագործությունների ժողովածուն: Ժողովածուի մեջ զետեղված են «Մայրենի լեզու» շարքի գործերը, «Նահապետ» վիպակը և այլ վիպակներ ու պատմվածքներ: Այս ստեղծագործություններում Քոչարը վերլուծում է իր ժողովրդի կյանքի ծանր պատմությունը, ողբերգությունների, կորուստների տառապանքն ու վերագտնումների լուռ ուրախությունը: Հրաչյա Քոչարի հոգեպարար ստեղծագործությունների հիման վրանկարահանվել են հայ կինոյի լավագույն ֆիլմերից «Հյուսիսային ծիածան», «Նահապետ», «Կարոտ» կինոնկարները: «Իմ գրադարանը» մատենաշարի յուրաքանչյուր գրքում ներկայացված են հայ դասական գրողների լավագույն գործերը: Մատենաշարը հասցեագրված է դպրոցականներին, ուսանողներին, մեծահասակ ընթերցողներին և առհասարակ բոլոր նրանց, ովքեր սիրում են հայ գրականությունը:
Երվանդ Օտյանի «Ընկեր Բ. Փանջունի» երգիծական վեպը լույս է տեսել «Իմ գրադարանը» մատենաշարով: Օտյանն ստեղծել է սոցիալական ու քաղաքական երգիծանքի փայլուն երկեր, մեծապես առաջ մղել քննադատական ռեալիզմի հայ վիպագրությունը և լիակատար իրավունք նվաճել Հ. Պարոնյանից հետո կոչվելու «ծիծաղի համար ծնված մեծագույն հայ երգիծաբանը»: Օտյանը երգիծանքի հզոր զենքով ծաղրել ու ձաղկել է ազգային այն գործիչներին, որոնք խոսքով ձևանում են «հեղափոխական», «հայրենասեր», «ազգային հերոս», մինչդեռ գործնականում ոտնահարում, արատավորում են ամեն մի սուրբ գաղափար։ «Իմ գրադարանը» մատենաշարի յուրաքանչյուր գրքում ներկայացված են հայ դասական գրողների լավագույն գործերը: Մատենաշարը հասցեագրված է դպրոցականներին, ուսանողներին, մեծահասակ ընթերցողներին և առհասարակ բոլոր նրանց, ովքեր սիրում են հայ գրականությունը:
Վիպակի հերոսները դեռահասներ են, որոնք շտապում են մեծանալ: Հեղինակը բացահայտում է բազմաթիվ խնդիրներ, որոնք հատուկ են ինքնուրույնության ձգտող պատանիներին:
Վիպակն առաջին անգամ տպագրվել է Բոստոնի «Հայրենիք» ամսագրում 1926 թվականին: Ռենը գրական ասպարեզ իջավ անցյալ դարի 10-ական թվականներին` իբրև այն նոր հոսանքի ներկայացուցիչ, որի անդամները վերանայում էին ավանդական հոգևոր արժեքները ոչ թե ժխտողականության դիրքերից, այլ թարմ հնչեղություն և անծանոթ երանգներ հաղորդելու մտայնությամբ: Դրանք այն գրողներն էին, որոնք ձգտում էին արտացոլել հանրային կյանքը` հոգեբանական խորը շեշտադրումներով ու զգացական լեզվի կիրառմամբ, հեղափոխել արվեստը հանուն արվեստի, այլ ոչ թե հեղափոխման:
Գարնանային սովորական մի օր Մովսես Խորենացու անվան դպրոցում տեղի է ունենում առեղծվածային դեպք։ Քիմիայի ուսուցչուհին մտնում է 10-րդ «բ» դասարան և տեսնում է, որ հինգ տղա և մեկ աղջիկ տաքացած պարում են, և աղջիկը կիսամերկ է։ Պատմությունը ճյուղավորվում է և հաճախ վերածվում առասպելի։ Հենց այս ժամանակ աշխատանքի է ընդունվում գրականության ուսուցիչ Վահան Մամյանը։ Նա ստանձնում է 10-րդ «բ» դասարանի դասղեկ Արամ Սանոյանի դերը, ով դրանից երկու շաբաթ առաջ հանկարծամահ էր եղել։ Առաջին անգամ 10-րդ «բ» դասարանում Մամյանը պատմում է, թե ինչպես իրենք՝ ընկերներով, պատերազմի վերջին գարնան մի ամբողջ գիշեր կարդացին «Մանոն Լեսկո»-ն, հետո երեխաներին խորհուրդ է տալիս, որ յուրաքանչյուրն իր...
Վիպակում ներկայացված են մի քանի երիտասարդների մտորումները իրարից անկախ: Հեղինակին հաջողվել է տալ երիտասարդների մի քանի կերպարներ, որոնք ճակատագրով խաչվում են իրար և վեր հանում երիտասարդության առկա խնդիրները:
