Ժան-Շա (Հովհաննես) Թեքգյոզյանի «Երրորդ սեռ»-ը ֆեմինիստական վեպ է, որի հերոսները բարդ ճակատագրերով կանայք են՝ տարբեր տարիքների դերասանուհիներ, որ ապրում են վերջին հարյուրամյակի տարբեր ժամանակահատվածներում և հասարակարգերում: Սակայն նրանց դրաման նույնն է՝ սիրել և լինել սիրված, գնահատված և ապրել արժանապատիվ: Վեպի վերնագիրը վերագրվում է դերասանի մասնագիտությանը: Դերասանները չունեն սեռ, նրանք ո՛չ կին են, ո՛չ տղամարդ, նրանք կորցնում են իրենց իրական դեմքն ու սեռականությունը, քանի որ ստիպված են խաղալ դերեր և ոչ միայն բեմում, այլ նաև առօրյա կյանքում: Հասարակությունը չի ուզում ճանաչել և ընդունել նրանց իրական ԵՍը, հետևաբար խաղը չի ավարտվում բեմից դուրս: Ահա ինչու է գիրքը կոչվում «Երրորդ սեռ»: Վեպի չորս...
«Կանաչ աստվածների վերադարձը» հայտնի ժողովածուից տասնմեկ տարի անց հրատարակվող այս գրքում Վահե Արսենը շարունակում է մեր իրականության նշանագրումը՝ հասարակական հակասությունների, մարդու և բռնապետության բախման, պատերազմի ու անհատի միայնության, մոռացված զգայությունների ու սիրո փնտրումի թեմաների իրացումներով: Ձևախեղված իրերի ու հարաբերությունների, իմաստազուրկ բառերի ու քաղաքական լոզունգների միջև խարխափող հերոսը շատ սուր արձագանքում է մեր իրականության վերջին տասնամյակի ցավոտ իրադարձություններին՝ մարտի 1–ից մինչ ապրիլյան պատերազմ: Ընդվզում է երեսպաշտության ու անբարոյականության դեմ, խիզախում բարձրաձայնել առկա հոգևոր ճգնաժամի, դրա պատճառների և կործանարար հետևանքների մասին:
Այս ժողովածուն` մասամբ փաստագրական, մասամբ երևակայական, հագեցած է արկածներով, որ ունենում է հեղինակը Եվրոպայում, Հյուսիսային Ամերիկայում և Արգենտինայում: Հեղինակը հետևում է Դանթեին Ֆլորենցիայում, Դիլան Թոմասին` Բեռլինում և փնտրում մի սպանված աշակերտուհու կողմից իրեն տրված բանաստեղծությունը: Աշխարհը միաժամանակ սովորական է և արտառոց` լի ժամանակակից հասարակության աղմուկով, բայց և հարուստ վայրերով ու պահերով, որտեղ իշխում է լիակատար լռություն: Նույնիսկ երբ Մինհինիքը «վերադառնում է» իր հարազատ Ուելսը, այնտեղ ամեն ինչ նույնքան զարմանահրաշ է, որքան Բաբելոնը, որը կարող է լինել առասպել կամ սարսափազդու իրականություն:
Դանիելի գիրքը հանգուցյալ աշխարհում մի մարդու արկածների մասին է: Նրան ընկերակցում է իր Հրեշտակը, ով քննադատաբար է մոտենում այդ մարդու` նախկինում գործած մեղքերին, բայց ակնհայտորեն դառնում է նրա իրավապաշտպանը: Հրեշտակի և մարդու հարաբերությունները շատ բարդ են, բայց միևնույն ժամանակ նրանք շատ կապված են իրար հետ: Գալիս է այն պահը, երբ մարդն ուզում է պաշտպանել իր հրեշտակին ավելի բարձր դասի հրեշտակների հետ վեճում: Պատմվածքը և′ հուզիչ է, և′ հումորային:
5-րդ դարի վերջում և 6-րդ դարի սկզբում Հայաստանի արևելյան մասում ստեղծվել էր հայկական մի փոքրիկ թագավորություն, որն իր գոյությունը նշանավորեց մշակութային, կրթական ու շինարարական վերելքով: Այստեղ ստեղծվեցին տարվա օրերի թվով եկեղեցիներ և դպրոցներ: Դա աննախադեպ երևույթ էր միջնադարյան իրականության մեջ: Այդ պետության կյանքը հայ ժողովրդի պատմության լուսավոր շղթայի մի օղակն է, որն իր գեղարվեստական արտացոլումն է գտել Հայկ Խաչատրյանի “Վաչագան” պատմավեպում:
Պատմավեպում արտացոլվում է Փոքր Ասիայի հարավ-արևելքում, Միջերկրական ծովի հյուսիսարևելյան ափին 1080-1375 թվականներին գոյատևած Կիլիկյան Հայաստանի գեղարվեստական պատմությունը, հայկական պետական ինքնության համար կիլիկիահայերի երեք հարյուր տարվա հերոսամարտը աշխարհի զորեղների դեմ:
Հայկ Խաչատրյանի «Գրիգոր Մագիստրոսի վերջին թուղթը» պատմավեպը ստեղծված է մի կենսափիլիսոփայության հենքի վրա, որի խորհուրդն է. «Եթե ուզում ես, որ աշխարհը չկործանվի, որ կյանքը մշտապես շարունակվի, արարիր, քո ձեռքի ու մտքի բարիքներով ծաղկեցրու, բարգավաճ դարձրու քո հող հայրենին»: Այս գիրքը իր խորքով համահունչ է մեր ժամանակներին:
Գիրքը ներկայացնում է հայ միջնադարյան գրականության երկու հիմնական ուղղությունները՝ պաշտոնական և ոչ պաշտոնական, և այն գրական ժանրերի գերակշիռ մասը, որը հովանավորվում էր հայ եկեղեցու կողմից: Ձեռնարկին կցված է «Հավելված», որում ընթերցողը կգտնի գրքի տեսական մասին վերաբերող որոշ բնագրեր: Անգլերենով ընդգրկված են մի շարք առակներ Եզոպոսից, որոնք շատ հանրահայտ են՝ կան և՛ Վարդան Այգեկցու, և՛ ֆրանսիացի առակագիր Լա Ֆոնտենի, և՛ ռուս գրող Կռիլովի մշակումներում:
Ուսումնական ձեռնարկը ընդգրկում է «Հայ ժողովրդական բանահյուսություն» շատ ընդգրկուն գիտաճյուղի միայն այն թեմաները, որոնք բուհական ծրագրով անցնում են մանկավարժական բարձրագույն դպրոցում: Այն նախատեսված է մանկավարժական բուհերի բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողների համար: Օգտակար կարող է լինել հայոց լեզվի և հայ գրականության ուսուցիչների համար:
Դասագիրքը հստակ ու կոնկրետ ներկայացնում է հայ գրականության տեսության առաջնային խնդիրների համակարգը` նպաստելով սեղմ ժամանակահատվածում և ճշգրիտ ձևով այն յուրացնելուն: Հանձնարարվում է բանասիրական ֆակուլտետների հեռակա և առկա բաժինների ուսանողներին, ինչպես նաև հայ գրականության ուսուցիչներին:
Դասագիրքը համապատասխանում է ներկա ժամանակի դպրոցական համակարգի փոփոխություններին, գրված է նորացված տեսական մեթոդով և հեղինակի` դպրոցում իրականացրած սեփական փորձի հիման վրա: Հաշվի են առնված մեր օրերի առաջադեմ երկրների գրականության դասավանդման մեթոդիկայի ձեռքբերումները և հայ գրականության դասավանդման մեթոդիկայի ազգային-ավանդական փորձը: Այն գործնականորեն օգտակար է բանասիրական ֆակուլտետների ուսանողների և հայ գրականության ու հայոց լեզվի ուսուցիչների համար:
Ուսումնական սույն ձեռնարկի նպատակն է բանասիրական ֆակուլտետների բակալավրիատում ուսուցանվող «Հայ գրաքննադատության պատմություն» առարկայի ծրագրային թեմաների գերակշիռ մասը ներկայացնել առանձին գրքի ձևով, որին կցված է ուսանողների կողմից պարտադիր ընթերցվելիք բնագրերի մի մասը ներկայացնող «Հավելված»: Օգտակար կարող է լինել նաև ավագ դպրոցում հայ գրականություն դասավանդող ուսուցիչների համար:
Գրքում վերլուծական-մեկնաբանական մեթոդով մատուցված են ավագ դպրոցի ծրագրում տեղ գտած հայ դասականների որոշ գործեր, որոնց նպատակն է ուսուցչի մտապաշարում զարգացնել սեփական որոնողական մեթոդները, հայ գրականության մեկնաբանություններում զուգորդել համամարդկայինն ու ազգայինը: Այս ուսումնական ձեռնարկում տարբերակված մոտեցումներ կան հայ միջնադարյան մատենագիրների, հայ ժողովրդական բանահյուսության գործերի ու նոր շրջանի հեղինակների երկերի մեկնաբանման խնդիրների վերաբերյալ: Գիրքն ունի հավելված, որում զետեղված են նշանավոր գրականագետների վերլուծական մեթոդներից առանձին հատվածներ:
Մեր սիրելի հերոսների շարքում արդեն հայտնված այս չարաճճի տղան, որն ապրում էր Սմոլանդ գավառի Լյոնեբերգա քաղաքի Քաթհուլտ ագարակում իր հոր՝ Անտոն Սվենսոնի, մոր՝ Ալմա Սվենսոնի և իր կրտսեր քույրիկ Իդայի հետ, սկսում է դպրոց հաճախել։ Նրանց սպասուհի Լինայի կարծիքով Էմիլին երկնքում տեղ կտան միայն այն դեպքում, եթե կայծակ անելու համար հանկարծ օգնության կարիք ունենան։ Այս վիպակում Էմիլը մի քանի խելացնոր գործարքներ է կնքում Բաքհորվայի աճուրդում, հազար երկու հարյուր խեցգետին բռնում, իր վարժեցրած խոզուկի հետ հայտնվում է հարբեցողության դեմ պայքարի կենտրոնում, Սուրբ Գրքի քննության օրը հայրիկին պատահաբար փակում Թրիսեի տնակում, իսկ վիպակի վերջում մի այնպիսի
Շվեդ մանկագիրն այս գրքում շարունակում է Էմիլի մայրիկի օրագրի էջերը՝ մեզ պատմելով լյոնեբերգացի փոքրիկի նոր չարաճճիությունների մասին: Լյոնեբերգացի Էմիլի մասին պատմող երկրորդ վիպակում տոնական առատ սեղանների պակաս չկա: Իսկ ընկնող գիսաստղի նման դրանց «վրա» հայտնվող Էմիլը ոչ միայն հարուցում է մեծերի ծիծաղը, սարսափն ու հարգանքը, այլև հաջողեցնում է կուշտ կերակրել անկելանոցի բոլոր սոված տատիկներին և պապիկներին՝ դաս տալով իշխանավոր Շեֆուհուն: Այժմ արդեն ոչ միայն Էմիլի մայրիկը, այլև մենք գիտենք, թե որքա՜ն բարի սիրտ ունի ոսկեգույն գանգուրներով ու կապույտ աչքերով այդ տղան:
Ա՛յ հիմա, երբ դու արդեն պատրաստ ես ծանոթանալու Լյոնեբերգացի Էմիլին, երևի քեզ կհետաքրքրի այն փաստը, որ Սմոլանդ գավառի Վիմերբի փոքրիկ գավառական քաղաքում, որտեղ Էմիլը, բնականաբար, հայտնի էր դարձել իր «հերոսություններով», 1907-ի նոյեմբերի 14-ին ծնվել է Աստրիդ Աննա Էմիլիա Էրիկսոնը, ով նույն ինքը՝ շվեդ հռչակավոր մանկագիր Աստրիդ Լինդգրենն է։ Փոքրիկ տղայի մասին երեք վիպակներում էլ մանկագիրը մեծ սիրով ու գորովանքով է նկարագրում իրեն անչափ հարազատ շվեդական բնությունն ու մարդկանց, ավանդական տոներն ու զվարճությունները, կենցաղը, համեղագույն կերակուրները, առասպելներն ու սովորույթները: Դրանց կարող ես ծանոթանալ նաև դու՝ հետևելով Էմիլի անկարգություններին ու հնարամտություններին։
Մանկական գրականություն մուտք գործելով Պիպիի մասին պատմություններով՝ շվեդ հռչակավոր մանկագիր Աստրիդ Լինդգրենը (1907-2002) հեղաշրջեց այն: Գիրքն ընդգրկում է անսովոր ուժի տեր չարաճճի աղջիկ Երկարագուլպա Պիպիի մասին վիպակներից առաջինը: Այն գրվել է 1944 թ-ին և այդ տարվանից դարձել ամենասիրված մանկական գրքերից մեկն աշխարհում: Հայերեն թարգմանվում է առաջին անգամ:
Թոմին ու Անիկան վաղուց երազում էին մի խաղընկեր ունենալ, ու մի օր հարևան տնակում սկսում է բնակվել Պիպին իր ձիու և փոքրիկ կապիկի հետ, որի անունը Պարոն Նիլսոն է: Պիպին անասելի ուժեղ է և կարող է անգամ իր ձիուն բարձրացնել: Նա ո՛չ մայրիկ ունի, ո՛չ հայրիկ, որ իրեն ուղարկեն քնելու զվարճության ամենաթեժ պահին, և Պիպին միշտ ամեն ինչ անում է իր ուզածի պես:
Մարդկային տարօրինակ ու կործանարար հարաբերությունների պատմություն, որտեղ կարեկցանքը վերաճում է սիրո, իսկ սերը՝ դառնում ճահիճ՝ դեպի անդունդը քաշելով հույսերը, երազներն ու լույսերը: Ֆիցջերալդի այս վեպը գրեթե մեկ դար հեռավորությունից ընթերցողին է կանչում իր հակասական հարցերով ու փշրված երջանկության հմայքով:
Շվեյցարացի ժամանակակից հեղինակ Հանսյորգ Շերթենլայբի «Գիշերային լողորդը» վեպը տարանցիկ ժամանակների հետաքրքիր հյուսվածք է՝ առաջին սիրո, կարոտի, գաղտնիքների, վախերի, հույզերի ու ատելությունների, ինքնակայացման, ծնողների ու միջավայրի դեմ ընդդիմության մի բարդ ճանապարհի մասին։ Վեցօրյա ոդիսականի մեջ բացվում է պատանի հերոսի կենսագրությունը՝ սիրուն ու հաստատման հասնելու ճանապարհը լցնելով գեղեցկության, նվիրումի արժևորումով, պայքարելու կամքով:
Պատանի Ջիմ Հոքինսի հետ նստե՛ք Հիսպանյոլան ու համարձակ նավարկե՛ք դեպի Գանձերի կղզին: Փորձված ծովայինների հետ Ջիմը հայտնվում է վտանգավոր արկածների մեջ՝ հուսալով գտնել նավապետ Ֆլինթի թաքցրած ոսկին: Սակայն ամենուր վտանգ է: Կարելի ՞ է վստահել անձնակազմին: Ի ՞նչ է թաքցնում կղզին:
Համերգներով հանդես եկող դաշնակահարուհի Վանդան երաժշտությունը դիտում է որպես իրականությունից փախչելու, խուսափելու մի միջոց: Նա դրանում է գտնում աշխարհում իր տեղի մասին հարցերի պատասխանները: Երբ Վանդան ստիպված է լինում ընտրություն կատարել, նա հանուն երաժշտության թողնում է իր ամուսնուն: Բայց երբ նրա մայրը մահվան մահճում բառացիորեն բացում է «գաղտնիքը», Վանդան այլևս ի վիճակի չէ «հեռանալ» իր երաժշտության մեջ: Ռևմատիկ խանգարումը նվագելու համար արգելք է հանդիսանում. նա չի կարող նորից մոտենալ դաշնամուրին, մինչև չի տրվում իր անցյալի հուշերին: Հեղինակը թեթև լուծումներ չի առաջարկում: Գրքի գագաթնակետը գաղտնիքի բացահայտվելը չէ, այլ ընթերցողին այդ գործընթացին հաղորդակից դարձնելը:
Ալբոմը ներկայացնում է ֆիզիկոս աստղագետ, գրող և գեղանկարիչ Գրիգոր Գուրզադյանի տարբեր տարիների գեղանկարչական և գրաֆիկական աշխատանքների ընտրանին՝ ամփոփված «Խրախճանք», «Ջերմուկյան սիմֆոնիա», «Հայաստան աշխարհ», «Գառնիի հեքիաթը», «Երկինք», «Լռություն, կարոտ» շարքերում:
Ներկա հատորը հեղինակի էսսեների` թվով ութերորդ ժողովածուն է` նվիրված այսօրվա գիտության խոշորագույն պրոբլեմներից մեկին` գալակտիկային: Հեղինակը ցույց է տալիս, թե ինչ հեղաշրջող դեր է խաղացել ու շարունակում է խաղալ, արդեն երկու տասնամյակ անընդմեջ, Հաբբլ անունը կրող այդ վիթխարի կոսմիկական տելեսկոպը: Գրքում բերված են շուրջ քառասուն գալակտիկաների խիստ տպավորիչ նկարները, բոլորն էլ գունավոր` այդ տելեսկոպի օգնությամբ ստացված:
